De filosoof Lyotard is er in geslaagd met behulp van het voorvoegsel post- de hele mensheid een fundamentele uitdaging voor te leggen.
Lyotard ontleende begin jaren zeventig van de vorige eeuw een begrip aan een kleine revolte binnen de architectuur en wist dat begrip om te vormen tot een kritiek op de ontwikkelingslogica van vijf eeuwen Westerse geschiedenis. In de architectuur stond “postmodernisme” voor een specifieke reactie op de modernistische architectuur van corbusier, bauhaus en van der rohe die na de tweede wereldoorlog de bouwkunst was gaan domineren. Bij Lyotard staat “postmodernisme” voor een kritiek op de hele maatschappelijke ontwikkeling die tot de moderne samenleving geleid heeft. Een kritiek met andere woorden op de ontwikkeling die in de renaissance begint en met de verlichting versnelt, meestal als een rationalisering omschreven wordt en in ieder geval tot aan de eerste wereldoorlog onomstotelijk als vooruitgang geduid werd.
Lyotard kondigt middels het voorvoegsel post- het einde van de modernisering af en het begin van een overgang naar een andere ontwikkelingslogica. Hij is geen historicus die terug kijkt. Hij is een filosoof die vooruitkijkt en met zijn denken aan de overgang die hij aankondigt wil bijdragen.
Auschwitz en de Goelag spoken door het werk van Lyotard. Auschwitz en de Goelag spoken door het werk van de meeste filosofen van de tweede helft van de twintigste eeuw. Auschwitz en de Goelag maken ieder naief vooruitgangsgeloof onmogelijk. Auschwitz en de Goelag dwingen Lyotard er toe de modernisering opnieuw te doordenken. Hij ontwaart in de modernisering een ontwikkelingslogika die massamoord, genocide en oorlogen op wereldschaal met zich mee brengt, op de koop toe neemt, provoceert.
Ik geloof niet in een wereld zonder misdaad, zonder onrecht. Ik geloof niet dat we er op korte termijn in zullen slagen de armoede te overwinnen, of de oorlog af te schaffen. Maar het zou toch mogelijk moeten zijn in ieder geval de grote verschrikkingen uit te bannen?
Het werk van Lyotard daagt ons er toe uit er over na te denken hoe we de verdere ontwikkeling van de menselijke cultuur zo gestalte kunnen geven, dat de vooruitgang zonder massamoorden, genocide’s en wereldwijde oorlogen kan.
Toen de muur viel dacht ik, hoopte ik, dat daarmee het tijdperk van de grote verschrikkingen achter ons lag. Dat bleek niet zo te zijn.
Een informele kunst en cultuur ruimte post- noemen is een oproep en een belofte.
Kan de kunst een bijdrage leveren aan het voorkomen van de grote verschrikkingen?
Frans Geraedts